Barış AKGÜL - Mevzuat Müdür Yardımcısı ASSET GRUP
Tarife Dışı Önlem ve Gümrük Tarifeleri Ne Demektir?
Gümrük tarifeleri fiyat mekanizmasıyla ticaretin olumsuz etkilerinin azaltılmasını amaçlar. Uluslararası ticarete müdahalede kullanılan geleneksel araç olan tarifeler dışında kalan bütün müdahale araçları Tarife Dışı Engeller olarak tanımlanır.
Gümrük tarifesinin ülkemizdeki karşılığı 10 kodlu gümrük vergisidir ve ithalata konu eşyanın sigorta ve navlun ücreti dâhil edilmiş CİF kıymetine farklı mal gruplarına göre farklı oranlar uygulanarak elde edilen tutardır. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere gümrük vergisi ülkemiz vergi sistemine uyumluluk gösterip ad valorem vergi özelliğini taşır.
Ancak bu durumun istisnai uygulamaları vardır. Örneğin saat ithalatında karma vergi uygulaması olup hem spesifik hem de ad valorem vergi tahsil edilebilmektedir.
Tarife Dışı Önlemler Nelerdir?
Tarife Dışı Engeller ilgili otoritelerce belirlenmiş kurumların uygunluk ya da izinlerini gerektirmesi yanı sıra mali sonuçlar doğuran özellikler de gösterirler. Mali sonuçlar doğuran tarife dışı engellerden yaygın olarak kullanılanlarına;
20 kodlu Anti-Damping vergisi,
21 kodlu Sübvansiyona Karşı Vergi,
61 kodlu Telafi Edici Gümrük Vergisi,
34 ve 39 kodlu Ek Mali Yükümlülük,
59 kodlu İlave Gümrük Vergisi
örnek verilebilir.
Söz konusu tarife dışı engellerde yaygın olarak ad valorem vergi uygulanmakla birlikte bazı ürün gruplarında eşyanın kilo, ağırlık, miktar gibi fiziki özellikleri üzerinden tahakkuk edilen spesifik vergiler de uygulanabilmektedir.
İthalat ve İhracatın denetiminde kullanılan dış ticaret mevzuatı, fikri ve sınai haklar, çevre ve insan sağlığı ile ilgili standartlar gibi dış ticareti olumsuz etkileyen uygulamaları kapsar. Tarife dışı engeller literatürde;
• Miktar Kısıtlamaları,
• Yeni Korumacılık,
• Sübvansiyonlar,
• İthalat ve İhracat Vergileri
• Monopoller ve Kartellere karşı önlemler
olarak beş ana başlık altında sınıflandırılır.
Tarife Dışı Engelleri detaylandıracak olursak şu şekilde sınıflandırabiliriz;
1. MİKTAR KISITLAMALARI;
Dış ticaret akımlarına karşı müdahalede kullanılan en geleneksel araçlar olup zamanla kullanımları azalmıştır.
Miktar kısıtlamaları;
a. İthalat Kotaları: İthal edilecek mal hacmi üzerine konulan sınırlamalardır.
b. İthal Yasakları: İthal edilecek malın ülkeye girişinin tamamen yasaklanmasıdır.
c. Döviz Kontrolü: Döviz piyasasına yapılan hükümet müdahalelerini içerir.
d. Çoklu Kur Sistemi: Birden fazla resmi kur uygulaması vardır. İthali istenmeyen mallarda yüksek kur alınırken ithalinde sakınca görülmeyen mallarda düşük kur uygulanır.
2. YENİ KORUMACILIK KAPSAMINDA UYGULANAN ARAÇLAR;
Yeni Korumacılık kapsamında uygulanan araçlar;
a. Gönüllü İhracat Kısıtlamaları: İki ülkenin karşılıklı vardıkları anlaşma sonucu ihraç malına koydukları kotayı ifade eder.
b. Sağlık, Güvenlik ve Çevre Standartları, İdari Düzenlemeler, Kamu İhaleleri: halkın sağlığının korunması, doğal çevrenin korunması ve kamu düzeninin sağlanması için belirlenen standartlar ve idari düzenlemeleri içerir.
3. SÜBVANSİYONLAR;
a. İhracat Sübvansiyonları: İhracatı özendirmek için ihracatın taraflarına verilen sübvansiyonlardır.
b. İç Piyasaya Dönük Endüstrileri Sübvansiyon: İthalata rakip iç piyasaya yönelik endüstrilere ithalata karşı rekabet güçlerini korumaları için yapılan desteklerdir.
4. İTHALAT VE İHRACAT VERGİLERİ;
a. İthalatta Fark Giderici Vergiler: Yerli endüstri mallarını korumak için yüksek iç fiyat belirlenmesi ve ithalden ise ithal malının bu fiyatlara ulaşması için alınan fark giderici vergileridir.
b. İhracat Vergileri: malların ihracından alınan vergilerdir.
5. MONOPOLLER VE KARTELLER;
a. İhracat Monopolleri ve Damping: İhracat yapan büyük bir firmanın malını iç piyasadan daha düşük bir fiyatla yurtdışına satmasına ‘damping’ denilir.
b. Karteller: Az sayıdaki firmanın kar maksimizasyonu amacıyla aralarında yaptıkları açık ve ya gizli anlaşmalara kartel adı verilir (Seyidoğlu; 2009, 185-213).
Ülkemizde Tarife Dışı Önlemler Nelerdir?
Uygulamada karşılaştığımız önemli Tarife Dışı Önlemleri mali sonuçlar doğuran önlemler ve ilgili kurum izin ya da lisansına dayalı önlemler olarak sınıflandırabiliriz.
Mali nitelikli önlemler sırasıyla;
• Gözetim ve Referans Kıymeti uygulamaları,
• Anti-damping uygulaması,
• Çevre Katkı Payı,
• Bandrol ücreti,
• İlave Gümrük Vergisi,
• Ek Mali Yükümlülük,
• Telafi Edici Gümrük Vergisi,
• Kültür Bakanlığı Fon Kesintisi
olarak belirtebiliriz.
Diğer tarife dışı önlemleri ise Standardizasyon ve Uygunluk denetimleri, İhtisas Gümrüğü uygulaması ve Lisans uygulamaları olarak sınıflandırabiliriz.
Mali Sonuçlar Doğuran Tarife Dışı Önlemler Nelerdir?
Uygulamada ciddi sorunlarla karşılaşılmasına neden olan Tarife Dışı Önlemlerden biri ise Ekonomi Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğünce düzenlenen Gözetim Kıymeti uygulamasıdır.
Bu uygulamanın amacı ise belirli bir kıymetin altındaki eşyanın serbest dolaşıma girmesinin ithalat genel müdürlüğünden alınacak gözetim belgesiyle gerçekleşebilmesidir. Ancak uygulamada söz konusu belgenin alınmasında ciddi bürokratik engellerle karşılaşılmakta olup ithalatçı firmalar gözetim ya da referans kıymet tutarlarını tamamlayarak beyan etmekte ve gözetim belgesi olmaksızın işlemlerini yapmaktadırlar. Mobilya, porselen, aydınlatma cihazları, küçük ev aletleri, bayram karnaval eşyası, çanta, kılıf ve diğer eşya mahfazaları, bazı otomotiv yedek aksamı, motosikletler gözetim uygulanan önemli mal gruplarıdır.
İlave Gümrük Vergisi, Damping ve Telafi Edici Gümrük Vergisi önlemleri Ekonomi Bakanlığınca açılan soruşturmada haksız rekabetin varlığı ve ilgili ihracatçı ülkede serbest piyasa ekonomisinin var olmadığı iddia edilir ve soruşturma sonucunda ülkemizde aynı sektörde faaliyet gösteren ve haksız rekabetten olumsuz etkilenen sektörün korunması amacıyla belirli bir zaman aralığında geçerli olmak üzere uygulanır. Bu önlemler gümrük vergisi ile eş etkili sonuçlar doğurur. Tekstil ürünleri, el aletleri, mobilya, elektronik haberleşme cihazları, küçük ev aletleri, çanta ve benzeri kılıflar, duvar kağıtları bu önlemlerin alındığı bazı ürünlerdir.
Diğer Tarife Dışı Önlemler Nelerdir?
Ülkemizde uygulanmakta olan önemli tarife dışı önlemlerden biri de İhtisas gümrüğü uygulamasıdır. İhtisas gümrüğü, gümrük mevzuatının doğru olarak uygulanması amacıyla Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından Gümrük Genel Tebliği(Gümrük İşlemleri) ile düzenlenmektedir.
İhtisas gümrüğü uygulaması tekstil, mobilya, porselen, halı, otomobil gibi ürünlerde uygulanmaktadır. Ancak gerek bölgeler arası memur rotasyonu gerekse de ilgili bölge müdürlüğüne bağlı gümrük müdürlüklerindeki iç rotasyon kapsamında bir gümrük görevlisinin herhangi bir ihtisas gümrüğünde çalışma süresi bir yılı geçmemektedir.
Böylelikle bir başka Gümrük İdaresinde çalışan personel ile ihtisas gümrüğünde çalışan personel arasında niteliksel her hangi bir fark olmayıp aynı derecede yetkinliğe sahiptirler. Bu durum ihtisas gümrüğü uygulanmasındaki amacın gerçekleşmesi için belirli bir Gümrük Müdürlüğü belirlemenin işlevselliğini tartışmalı hale getirmektedir.
Standardizasyon ve Uygunluk denetimlerinde, ithalatta ilgili standartlara veya teknik mevzuata uygunluğuna ilişkin usul ve esaslar kapsamında yapılan denetimleri kapsamakta olup yetkili kurumlarca yapılmaktadır. Yapılmakta olan risk analizine dayalı denetimin ardından olumlu sonuçlanan eşyaya Tareks uygunluk belgesi düzenlenir.
Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi (TAREKS): Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler mevzuatı uyarınca yürütülen denetim, uygunluk ve izin işlemlerinin elektronik ortamda ve risk analizi esaslı olarak yapılması amacıyla kurulan internet tabanlı uygulamayı ifade etmektedir. ‘CE’ işareti taşıması gereken ürün, ‘TSE’ ye uygun ürün güvenliği ve denetimi, İthalat rejim kararı 7. Madde kapsamındaki eski kullanılmış yenileştirilmiş ve yatık eşyanın ithal izni Tareks kapsamında yapılmakta olup ilgili denetim GTİP(Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) kapsamında değil ürün kapsamında yapılmaktadır. Aynı GTİP kapsamında bir eşya Tareks kapsamında olup bir başka eşya kapsam dışında olabilmektedir. Söz konusu karışıklığın ortadan kaldırılabilmesi için mükelleflere eşyaları kapsam dışında ise Bakanlıkça belirlenen 11 Haneli kapsam dışı Tareks numarasını beyan ederek ürün denetime tabi tutulmaksızın serbest dolaşıma sokulması hakkı tanınmıştır. Bu kapsamda sayabileceğimiz ürünler eski makinalar, yapı elemanları, iş güvenliği malzemeleri, el aletleri, oyuncaklar, telsiz ve telekomünikasyon cihazları, bazı makine ve cihazlar, elektrik akümülatörleri ve benzerleridir.
Uygulamada karşılaştığımız diğer tarife dışı önlemler ise; radyoaktif malzemeler için Türkiye Atom Enerjisi Kurumu(TAEK) izni, kıymetli evraklar için Sermaye Piyasası Kurulu(SPK) izni, gıda ile temas eden ürünler için Tarım İl Müdürlükleri tarafından düzenlenen uygunluk yazısı, tütün ve mamullerinde Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurulunca(TAPDK) verilecek uygunluk belgesi, gazla çalışan ürünlerde ozon tabakasını incelten maddeleri içermediği ve ya bunlarla çalışmadığını gösterir üretici firmadan alınan yazı, binek araçlarda Bilim, Sanayi ve Teknoloji bakanlığınca verilecek uygunluk yazısı, ilaçlar için Sağlık Bakanlığı kontrol belgesi, içeriğinde ya da üzerinde harita bilgisi içeren eşyalar için Milli Savunma Bakanlığının ön izni, canlı hayvan ve bitkilerde Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca düzenlecek olan kontrol belgesi, nesli tükenmekte olan bitki ve hayvan türleri için CİTES belgesi olarak belirtebiliriz.
Sonuç olarak tarife dışı önlemler mevzuatının ülkemiz açısından çok geniş bir uygulama alanı bulduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Ancak uluslararası ilişkilerin temelini oluşturan karşılıklı mütekabiliyet esası dış ticaret için de geçerlidir. Tarife Dışı Önlemleri uyguladığımız ülkeler bir takım nedenlerden kaynaklanan gecikmeler olsa da nihayetinde benzer önlemleri bizim ihracat ürünlerimize uygulayacaklardır. Kısa dönemde bazı kazanımları olmakla beraber uzun dönemde ticareti daraltıcı etkileri olacaktır. Böylelikle ekonomik kalkınma üzerinde olumlu etkileri olduğu bilinen dış ticaretin faydalarından mahrum kalınacak ve yerel kaynaklarla sınırlanmış bir ekonomik süreçle karşı karşıya kalınacaktır.
